|
Posebne spomenike istorije i kulture predstavljaju vrednosti arhitekture. Vršac ima sačuvane pojedine građevine i čitave komplekse ambijentalne celine što predstavlja lepe primerke raznih stilova, posebno barokne i secesijske epohe. Rekonstrukcijom fasada sačuvana je njihova autohtonost i potencirane su njihova inventivna bogatstva, čime i sam grad dobija svoje posebno obeležje. Među ovim zgradama su i objekti koji imaju svoj istorijski, privredni, etnografski i arhitektonski značaj.
Trg Save Kovačevića, nekadašnje središte trgovine i zanatstva, danas je pretvoren u ugodnu pešačku zonu okruženu nekolicinom zanimljivih zdanja. Na broju 15 je zgrada nekadašnje gostionice "Kod dva pištolja"; u ovoj gostionici podignutoj krajem 18. veka (1813) nakratko je boravio vođ upravo skršenog srpskog ustanka Karađorđe pre no što je nastavio za Rusiju. Da bi platio svoj boravak, Karađorđe je vlasniku dao dva svoja vredna pištolja koji su postali zaštitni znak ove gostionice. Posebno je zanimljiva dvorišna fasada ove kuće koja se odlikuje tremom sa lučnim otvorima. Na istom trga od 1868. stoji kuća koju je podigao Đorđe, brat Jovana Sterije Popovića na mestu starije u kojoj se rodio ovaj velikan srpske književnosti. Sterija (1806-1856) je bio pravobranitelj, pisac i osnivač Narodnom muzeja i Akademije nauka u Beogradu, danas najpoznatiji po svojim komedijama u kojima je šibao licemerje i ostale mane tadašnjeg vojvođanskog društva. Poslednja želja Đorđa Popovića ispunjena je 1974. kada je kuća predata Književnoj Opštini Vršac, izdavačkom preduzeću koje okuplja mesne pisce i koja ovde danas drži svoje književne večeri i izložbe. U zgradi se danas nalazi i knjižara "Draganić" u prizemlju, kao i vinarija "Rab" smeštena u podrumu.
Na uglu ulica Kumanovske i Stevana Nemanje nalazi se zdanje Stare apoteke znano i kao "Apoteka na stepenicama" zbog svog neobičnog prlaza ulazu. Kuća u kojoj se nalazi potiče iz sredine 18. veka a od 1784. ovde radi najstarija vršačka apoteka ''Kod Spasitelja''. Ovu namenu zdanje je zadržalo do 1965. kada je priključeno ovdašnjem Gradskom muzeju. Prvobitna fasada je preoblikovana u skladu sa klasicističkim shvatanjima sredinom 19. veka ali je ostalo nepromenjeno do danas: visok krov na dva sprata na kojem su se sušile lekovite biljke, veliki podrum za skladištenje zaliha na hladnom i, naravno, male stepenice koje vode do ulaza. Zgrada je prizemna. Danas su tu smeštene stalne izložbe: ''Iz istorije zdravstvene kulture južnog Banata'' i postavka posvećena uspomeni na slavnog slikara Paju Jovanovića (čiji brat je radio u apoteci) koja poseduje nekoliko njegovih vrednih dela, među njima i reprezentativni portret kralja Aleksandra Karađorđevića.
Desno od apoteke, već na sledećem uglu nalazi se rumunska crkvica Svetog Spasa podignuta u mešavini stilova kojima dominiraju vizantijski elementi ali i žuta klinker-opeka.
U Dvorskoj ulici na broju 6 krajem 18. veka izvesni Vilhelm Šenhajm poklonio je plac za izgradnju sinagoge. Izgrđena je u dvorišnom delu, jer je Jevrejima bilo zabranjeno da grade svoje bogomolje na uličnoj liniji. Ova sinagoga je bila u upotrebi sve dok su Jevreji imali svoju zajednicu u Vrašcu i postojala je sve do početka šezdesetih godina 20. veka, kada je srušena. Tako je uništen važan trag postojanja jedne značajne građevine.
Dvorska ulica dobila je ime prema Vladičanskom dvoru koji se nalazi na njenom broju 20 okružen francuskim parkom zatvorenim baroknom ogradom. Dvor je podigao između 1750. i 1759. vršački vladika Jovan Georgijević kao rezidenciju banatskih episkopa, kojoj svrsi i danas služi. Dvor je prepravljan u više navrata, poslednji put 1904. kada mu je pročelje prerađeno u bogatijem neo-renesansnom i neo-baroknom stilu. U njegovoj unutrašnjosti najlepša je kapela posvećena Svetim Arhanđelima Mihailu i Gavrilu takođe iz 18. veka sa čudotovornom ikonom Presvete Bogorodice i izvanrednim baroknim ikonostasom i ikonama Nikole Neškovića. Pored toga u dvoru se čuva i bogata zbirka portreta crkvenih velikodostojnika, ikona, starih knjiga i crkvenih sasuda.
Naspram Dvora nalazi se pravoslavna Saborna crkva posvećena Svetom Nikoli sa svojim neobičnim tornjem na kojem se nalazi uska terasa. Ovaj hram podignut je 1785. na mestu starijeg. Unutrašnjost su ukrašavali mnogi istaknuti srpski umetnici: Pavel Đurković koji je oslikao ikonostas, Nikola Nešković čije su slobodnostojeće ikone kao i Paja Jovanović sa svoja dva velika platna.
Na kraju Dvorske ulice leži srpska pravoslavna Uspenska crkva, posvećena bogorodici, slavi veliku gospojinu. Podignuta je 1766. a impresivni ikonostas iz 1809. oslikao je Arsa Teodorović, pomgali su mu Josif Rajkov i Aksentije Popović. Drvorezbarske radove izveo je Aksentije Marković.
Središnjim gradskim trgom, Trgom pobode, dominira visoko zdanje u kome je ranije bio smešten hotel ''Srbija''. Najvažnija zgrada ovde je Gradski magistrat u kojoj se danas nalazi Skupština opštine Vršac. To je kompleks koji se sastoji od tri zgrade građene u tri veka. Njen najstariji deo je zgrada na uglu Dvorske i Dositejeve sa dva trga, građena je u prvoj polovini 18. veka, a otkupljena je za potrebe Vršačke municipije.
Klasicističkog je stila i ističe se veoma skladnim linijama, a posebno je krasi istureni deo - erker na samom uglu, kao i ukrasi oko prozora na spratu. Drugi deo zgrade, takozvano ''Gotsko zdanje'' iz 1860, okrenuto prema Trgu pobede. Glavni motiv mrko obojenog pročelja je središnji deo sa balkonom i gradskim grbom u medaljonu i istaknutim neogotičkim zabatom. Unutrašnjost Magistrata ukrašena je zidnim slikama načinjenim krajem 19. veka, a na stepeništu se nalaze kipovi devojake koje predstavljaju četiri godišnja doba. Treći deo je sagrađen na mestu starih neuglednih prizemnih građevina 1962. godine i izma ulaz sa ulice Anđe Ranković.
Najviša i najupečatljivija građevina Vršca svakako je njegova Rimokatolička crkva - katedrala čija se dva tornja lako mogu uočiti još izdaleka. Ova impresivno neogotičko zdanje posvećeno Svetom Gerhardu podignuto je 1860-63. na osnovu planova lokalnog arhitekte Franca Brandajsa. Bogata skulptoralna dekoracija nalazi se uglavnom tek u višim zonama tornjeva kao i oko portala i prozora. U unutrašnjosti, tri broda crkve završavaju trima oltarima od kojih je središnji 1863. oslikao Karl Gajger, profesor Bečke akademije lepih umetnosti. Jedna je od najlepših i najvećih katoličkih crkava na ovim prostorima.
Arhitekta Brandajs potpisao je takođe i nacrte za zgradu ''Konkordije'' koja stoji samo par stotina metara dalje ka severu u ulici Žarka Zrenjanina broj 20. Ovo klasicističko zdanje sa centralnim traktom naglašenim korintskim stubovima podignuto je 1847. kao hotel istog imena ali mu je kasnije namena promenjena pa je služilo kao niža gimnazija.Odmah iza ugla nalazi se Narodni muzej (Anđe Ranković br. 19, 013/822-569). U njemu se mogu videti arheološki nalazi sa bogatih iskopišta oko grada, etnografska zbirka kao i veliki broj umetničkih dela iz 19. i 20. veka. Poseban segment muzeja posvećen je životu i radu Paje Jovanovića i Jovana Sterije Popovića.
Na jugoistočnom obodu centra grada, prema Vršačkom bregu, leži Gradski park. Nalazi se na mestu nekadašnjeg imanja ugledne vršačke porodice Šerbl koje je 1797. otkupio Magistrat da bi pola veka kasnije počeo da ga uređuje kao gradsko šetalište. Pažljivo održavani, tad sa strelištem, klizalištem i kasnije teniskim terenima bio je nadaleko čuven po svojoj lepoti. U poslednjih nekoliko decenija park je prilično zapušten te je izgubio dosta od svog sjaja ali se i danas uživa u njegovom ogromnom drveću i vodoskoku sa predstavama četiri godišnja doba.
Najlakši i najpopularniji uspon na Vršački breg, taj najzapadniji ogranak Karpata, ide Omladinskim trgom. Iznad Gradskog parka prostire se novi kompleks sportske dvorane ''Centar Millenium''. Uspon na breg započinje ulicom Mate Matejića koja se nakon nekog vremema pretvara u vijugavo stepenište. Prošavši crkvu na Kalvariji koja potiče iz 1728. dolazi se do vrha koji krasi Vršačka kula. Podignuta u 15. veku ova branič kula jedini je ostatak nekadašnje tvrđave koja se danas može poznati samo po ostacima temelja. Srušena je u 18. veku kada je izgubila svoj vojni značaj. Sačinjena od kamena i opeke, kula nosi odlike vizantijskog načina zidanja pa ju je stoga verovatno podigao despot Đurađ. Spoljašnje stepenište vodi do drugog od ukupno tri sprata koji dostižu visinu od 20 metara. Ako nastavite šetnju ka istoku naićićete na nekoliko vidikovaca sa izvanrednim pogledom na grad. Glavni put na istok vodi do planinarskog doma na Širokom bilu, polazne tačke za pešačke ture po Vršačkim planinama.
|